Schaffgotsch

Właściciele Orzegowa, Goduli, Chebzia

Schaffgotschowie należą do najstarszych i najznakomitszych rodów szlacheckich na Śląsku. Górnośląską linię rodu zapoczątkowało małżeństwo Joanny Gryczik von Schomberg-Godula (spadkobierczyni majątku wielkiego potentata przemysłowego Karola Goduli) i hrabiego Hansa Ulricha Schaffgotscha.

Spadek odziedziczony po Karolu Goduli był fundamentem majątku Joanny i Hansa. Majątek obejmował 19 kopalń galmanu, 40 kopalń węgla kamiennego, 3 huty cynku, udziały w hucie „Karol”, a także majątki ziemskie: Szombierki, Orzegów, Bujaków, Bobrek i Paniowy. Do początków lat 90. XIX wieku Schaffgotschowie zajmowali ważną pozycję w górnictwie rud cynku w okręgu podbytomskim. W kolejnych latach nastąpił spadek produkcji galmanu i zmniejszyły się zyski z kopalń rud cynku. Wycofali się wówczas z przemysłu cynkowego, a kopalnie i huty cynku sprzedali lub przekazali w dzierżawę. Rodzina skupiła się na utrwalaniu i powiększaniu posiadanego majątku w górnictwie węglowym. W wyniku konsolidacji kopalń największym zakładem należącym do hrabiny Joanny Schaffgotsch była kopalnia „Paulus-Hohenzolern”, która powstała w czerwcu 1882 roku. W kopalni tej znajdowały się cztery rejony eksploatacji: rejon „Godulla” – mieszczący się na terenie Chebzia, rejon „Hohenzollern” – w Szombierkach, rejon „Gotthard” – na terenie Orzegowa, oraz rejon „Gräfin Johanna” – w Bobrku. Uprzemysłowienie tych terenów wpływało na rozwój posiadanych majątków. Na terenie Orzegowa ukształtowały się dwie obecne dzielnice Rudy Śląskiej: Godula i Chebzie.

Oprócz dóbr odziedziczonych w testamencie małżonkowie byli właścicielami majątków zakupionych głównie w powiatach niemodlińskim i grodkowskim: Tłustoręby, Więcmierzyce, Tarnice, Żelazna, Pniewie, Krasna Góra, Sulisław. Ulubioną posiadłością hrabiowskiej pary były Kopice, gdzie mieszkali w okazałym pałacu, który zakupili w 1859 roku.

Małżonkowie doczekali się czwórki dzieci. Pierworodny i zarazem jedyny syn Hans Karl urodził się 15 listopada 1859 roku. Rok później, także we Wrocławiu, na świat przyszła Klara. W kwietniu 1862 roku w Berlinie urodziła się Elisabeth, a najmłodsza córka Eleonore przyszła na świat w październiku 1864 roku w Kopicach.

Hrabiostwo Joanna i Hans Ulrich Schaffgotschowie, pomnażając swój majątek przez inwestowanie w przemysł, jednocześnie nie żałowali pieniędzy na cele dobroczynne. Na Górnym Śląsku byli fundatorami trzech kaplic oraz kościołów w Goduli, Orzegowie, Bobrku i Szombierkach. Dla swych pracowników finansowali budowę domów, szkół, przedszkoli, łożyli pieniądze na różne cele charytatywne, m.in. wspierając sierociniec w Bytomiu. Wśród przedsiębiorców w przemyśle górniczo-hutniczym Schaffgotschowie znajdowali się w gronie najbogatszych ludzi w Niemczech. W listopadzie 1905 roku utworzyli rodzinną spółkę Gräfflich Schaffgotsch’sche Werke (Hrabiowskie Zakłady Schaffgotschów). Po przeprowadzeniu bilansu majątek spółki oszacowano na 50 mln marek, co oznaczało, że Joanna ośmiokrotnie pomnożyła Godulowy spadek. Po śmierci Joanny spółka dwukrotnie zmieniała strukturę organizacyjną. Pierwsza zmiana nastąpiła w 1922 roku, kiedy granica rozdzieliła majątek Schaffgotschów i po polskiej stronie utworzono spółkę akcyjną „Godula”. Druga zmiana miała miejsce w okresie II wojny światowej, kiedy majątek spółki włączono do „firmy macierzystej”, a tę w 1943 roku przemianowano na Schaffgotsch Bergwerksgesellschaft m.b.H. (tzw. Spółka Górnicza Schaffgotsch). W 1940 roku w rodzinnych zakładach Schaffgotschów udziałowcami było 33 potomków. Koncern uległ likwidacji w 1945 roku, a członkowie rodziny Joanny i Hansa Ulricha opuścili Polskę udając się na zachód Europy. Potomkowie Schaffgotschów mieszkają w Ameryce, Australii, Azji oraz niemal we wszystkich krajach Europy Zachodniej.